پرسش:

جامعه‌ای که توأم با سلامت و سرزندگی و پویایی است، از منظر آموزه‌های وحیانی از چه ویژگی‌ها و اصولی برخوردار می‌باشد؟

پاسخ:

در دو بخش قبلی پاسخ به این سؤال به مباحثی همچون: حقیقت وجود اصیل جامعه، اصول اخلاق اجتماعی شامل: 1- حریت و آزادگی 2- صدق و راستگویی پرداختیم. اینک در ادامه دنباله مطلب را پی می‌گیریم:

3- امانتداری

امانتداری یعنی درستی، امین بودن و دینداری. (فرهنگ معین، ذیل واژه امانت) از نظر عقل و منطق، راستی و درستی و پس دادن بموقع امانت، کاری ارزشمند و لازمه انسانیت است، ‌که فطرت پاک انسان‌ها پایبندی به آن را طالب و از خیانت در امانت، سخت منزجر است. امانتداری جزو اصول و پایه‌های اخلاق اجتماعی است که بسیار زیاد مورد تأکید دین قرار گرفته است. قرآن کریم می‌فرماید: اگر کسی از شما دیگری را امین دانست، آن کسی که امین شمرده شده باید امانت وی را بازپس دهد، و باید از خداوند که پروردگار او است پروا کند.(بقره (283- همچنین در سوره نساء آیه 58 خداوند می‌فرماید: «خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحبانش باز گردانید.» خداوند در آیه اول از فرد مسلمان و در آیه دوم از عموم مسلمانان می‌خواهد که امین باشند و در امانت خیانت نورزند،‌ و ودیعه را هر چه باشد به صاحبش برگردانند. امام علی(ع) نیز امانتداری را مهم‌ترین ویژگی مسلمان دانسته و فرموده است: «رأس الاسلام الامانهًْ» امانتداری در رأس دستورات یا برنامه‌های اسلام است (شرح غررالحکم، ج 4، ص 47) در سخنی دیگر آن حضرت ادای امانت را در راستای تکمیل دین دانسته و فرموده است: «من عمل بالامانه، فقد اکمل الدیانهًْ» هر کس امانتداری کند،‌دینداری را کامل کرده است. (همان، ج 5، ص 448). امانت‌داری و امانت قلمرو گسترده‌ای دارد که از مهم‌ترین آنها می‌توان: 1- امانت الهی 2- امانت پیامبر(ص) 3- امانت مردم. هر امانتی، امانتداری مناسب خود را می‌طلبد، به این بیان که حفاظت و نگهداری امانت الهی آن است که ولایت الهی را در مسیر خود قرار دهد. به طول مثال وفاداری و پیروی فکری و عملی خویش را نسبت به رهبری الهی ابراز دارد و از پیروی دیگران که خیانت محسوب می‌شود بپرهیزند. رهبران الهی نیز نسبت به مقام ولایت امین هستند، و قرآن کریم امانتداری را از خصوصیات مؤمنان واقعی دانسته و می‌فرماید: «والذین هم لاماناتهم و عهدهم راعون» آنان که امانت‌ها و پیمان خویش را به انجام می‌رسانند. (مؤمنون- 8) بنابراین اصل اخلاقی امانتداری در جامعه آثار ارزنده‌ای از قبیل: سلامت و راستی و درستی، کثرت روزی و ثروت، امنیت و رهایی از دوزخ را به همراه دارد. از ویژگی‌های مهم امانتداری، فراگیری و شمول آن است که تحت هیچ شرایطی استثناپذیر نیست و امانت باید به صاحب آن اعم از مؤمن و کافر، کوچک و بزرگ، سیاه و سفید و دوست و دشمن مسترد گردد.

4- حسن خلق

حسن خلق یا همان خوش اخلاقی، گاهی کاربردی عام و فراگیر دارد و همه کردار، گفتار و صفات نیکو را در برمی‌گیرد، ولی بیشتر به معنای خاص و محدود، یعنی نرمخویی، زیباگویی و خوش برخوردی به کار می‌رود. وقتی از امام صادق(ع) درباره حسن خلق توضیح خواستند، آن حضرت در پاسخ فرمود: حسن خلق یعنی، رفتارت را ملاطفت‌آمیز و سخنت را پاکیزه و با خوشرویی برادرت را ملاقات کنی.(اصول کافی، ج 2، ص 103) به هر حال زیست اجتماعی با سرشت انسان عجین شده و هرکس ناچار است با همنوعان خود زندگی کند، و لازمه زندگی زندگی اجتماعی، برخورد حساب شده، انسان دوستانه و خردمندانه است که در حسن خلق خلاصه شده است. پیامبراکرم(ص) می‌فرماید: اگر بنده می‌دانست که چه (ارزش‌ها و نتایجی) در خوشخویی نهفته است، در می‌یافت که به خلق نیکو نیازمند است(بحارالانوار، ج 10، ص 369) این صفت زیبا جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ اسلام و آموزه‌های وحیانی دارد. پیامبر اکرم(ص) آن را سنگین‌ترین عمل در ترازوی قیامت دانسته و فرموده است: «روز قیامت در ترازوی اعمال شخص، چیزی برتر از خوشخویی قرار نمی‌گیرد.(اصول کافی، ج 2، ص 99) همچنین امام علی(ع) می‌فرماید: «حسن الخلق رأس کل بر» هر کار نیکی ریشه در خوش‌اخلاقی دارد.(وسایل الشیعه، ج 8، ص 506) خوش اخلاقی یک خوی زیبای انسانی است و در وجود هر کس صرف‌نظر از آیین و مرامش ممکن است یافت شود. با این وصف ارتباط ناگسستنی با دین دارد. پیامبران بدون استثنا خوش اخلاق بودند و پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «حسن الخلق نصف الدین» امام باقر(ع) هم می‌فرماید: هر چه مؤمن خوش‌اخلاق‌تر باشد ایمانش کامل‌تر است. «ان‌اکمل المؤمنین ایماناً احسنهم خلقاً» (همان، ص 503) همچنین پیامبر اکرم(ص) خوش اخلاقی را همردیف تقوا دانسته و می‌فرماید: امت من بیشتر به وسیله تقوا و خوش‌خلقی وارد بهشت می‌شوند. (اصول کافی، ج 2، ص 100) 

(ادامه دارد)